Μόρφωση και εκπαίδευση

Συχνά ακούω σε συζητήσεις τη φράση "μορφωμένος άνθρωπος" να χρησιμοποιείται για κάποιον που μπορεί να έχει πτυχία, μεταπτυχιακά, διπλώματα και ότι άλλο χαρτί προσφέρει το αρτηριοσκληρωτικό εκπαιδευτικό σύστημα.

Η ελληνική γλώσσα όμως είναι εξαιρετικά πλούσια και αυτό όχι άσκοπα. Οι λέξεις υπάρχουν για να αποδίδουν ορθά διαφορετικά νοήματα. Και λίγα πράγματα είναι τόσο διαφορετικά μεταξύ τους όσο η εκπαίδευση και η μόρφωση.

Η εκπαίδευση είναι η διαρκής επανάληψη ενός συστήματος ενεργειών. Είτε πρόκειται για νοητικές είτε για φυσικές ενέργειες. Θα μπορούσαμε να την ονομάσουμε και προπόνηση στη χρήση κάποιων εργαλείων.

Στην επιστημονική εκπαίδευση πρόκειται για την επανάληψη στη χρήση κάποιων γνωστικών εργαλείων και μεθόδων. Ξανά και ξανά, λαμβάνοντας τα ως δεδομένα και ορθά. Στα αλήθεια, ο τρόπος που οι νέοι επιστήμονες εκπαιδεύονται σε κάποια επιστήμη δε διαφέρει και πολύ από την κατήχηση σε κάποια θρησκεία. Και αυτό είναι θλιβερά αληθές για ορισμένες επιστήμες υπεύθυνες για τα τραγικά χάλια του κόσμου σήμερα, όπως οι οικονομικές επιστήμες.

Ειδικά το ελληνικό παιδαγωγικό σύστημα, παρ'όλες τις φανφάρες περί του αντίθετου από τους εκπαιδευτές του, βασίζεται αποκλειστικά στη μηχανική επανάληψη. Τα περί διάπλασης χαρακτήρα είναι απλά ανοησίες. Και αυτό δεν είναι άποψη, είναι αντικειμενική παρατήρηση.

Μπορεί λοιπόν η εκπαίδευση και η διαρκής επανάληψη να είναι μια εξαιρετική μέθοδος αν θέλεις να μάθεις να παίζεις κάποιο μουσικό όργανο, αν είσαι αθλητής ή στρατιώτης, αλλά τίποτα από όλα αυτά δεν σε κάνει έναν άνθρωπο με ολοκληρωμένη προσωπικότητα, τίποτα από αυτά δεν διαμορφώνει το πνεύμα σου.

Και αυτό ακριβώς σημαίνει μόρφωση. Σημαίνει ότι έχεις μορφώσει, ότι έχεις πλάσει την προσωπικότητα και το χαρακτήρα σου. Σημαίνει ότι έχεις προσπαθήσει για να έχεις μια συγκροτημένη, στιβαρή σκέψη. Σημαίνει ότι είσαι διατεθειμένος να ελέγχεις διαρκώς αυτά που νομίζεις ότι ξέρεις, ότι είσαι σκληρός με τις απόψεις σου και ότι είσαι έτοιμος να τις κρίνεις συνεχώς. Σημαίνει ότι είσαι διατεθειμένος να συνεχίζεις να μορφώνεις το χαρακτήρα σου μαθαίνοντας διαρκώς νέα πράγματα και βελτιώνοντας την οπτική σου με βάση τη νέα σου γνώση και τις αθροιζόμενες εμπειρίες σου.

Η μόρφωση είναι μια διαρκής διαδικασία βελτίωσης ενός πράγματος που δεν ποσοτικοποιείται και δεν ερμηνεύεται. Του ανθρώπινου πνεύματος, της σκέψης, της νόησης. Η εκπαίδευση είναι η διαρκής βελτίωση ενός πράγματος που ποσοτικοποιείται και μετριέται, είναι απλά η βελτίωση της ικανότητας στη χρήση ενός εργαλείου. Η μόρφωση και η εκπαίδευση αλληλοσυμπληρώνονται αλλά δεν υποκαθιστά η μία την άλλη.

Επομένως μην θεωρείτε εκ προοιμίου ότι ένας καλά εκπαιδευμένος άνθρωπος είναι και ένας μορφωμένος άνθρωπος. Αν το κάνετε το πιθανότερο είναι ότι θα εκπλαγείτε δυσάρεστα.